Biegunki cieląt
Pierwsze tygodnie po urodzeniu to kluczowy okres w życiu cielęcia. Jest ono wtedy podatne na liczne zachorowania, które ostatecznie często kończą się upadkiem. Dlatego bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki postnatalnej nowonarodzonemu zwierzęciu. W tym czasie najczęstsze i najgroźniejsze schorzenia to te objawiające się biegunką, która może w krótkim czasie doprowadzić do odwodnienia organizmu, utraty elektrolitów i finalnie do śmierci. Szacuje się, że powoduje ona 50% zejść odnotowanych wśród cieląt do 3 tygodnia życia (Wernicki 1996). Etiologia biegunek jest złożona i poza czynnikami środowiskowymi, posiada często podłoże zakaźne. Celem niniejszej pracy będzie omówienie najczęstszych przyczyn wywołujących biegunkę (Tab. 1) oraz metod profilaktyki.
Tab. 1. Czynniki etiologiczne biegunek cieląt i częstość ich występowania
| Czynnik wywołujący | Częstość występowania |
| Enterotoksyczne szczepy E.coli (ETEC) | +++ |
| Rotawirusy | +++ |
| Koronawirusy | + |
| Cryptosporydium sp. | +/++? |
| Salmonella | sporadycznie |
| Eimeria sp. (kokcydia) | +/++? |
| Campylobacter | sporadycznie |
+++ bardzo częsty, ++ częsty, + rzadki
(Bednarski 2013)
Analizując powyższą tabelę można stwierdzić, iż w przypadku biegunki u cieląt najczęściej mamy do czynienia z bakterią Escherichia coli bądź rotawirusami. Na drugim miejscu mamy Eimeria sp. oraz Cryptosporydium sp. Z kolei wg tej tabeli koronawirusów nie stwierdzano tak często jako czynnik etiologiczny biegunek u cieląt. Trzeba pamiętać, że wszystkie te patogeny mogą wystąpić razem w tym samym miejscu i czasie, powodując tym zakażenia mieszane, które mogą znacznie zmienić charakter choroby.
Poniżej omówimy w/w drobnoustroje i ich znaczenie w wywoływaniu schorzeń przewodu pokarmowego cieląt.
Escherichia coli
Bakteria ta występuje naturalnie w mikroflorze przewodu pokarmowego zwierząt, a co za tym idzie powszechna jest także w środowisku fermy. Istnieje wiele serotypów tego mikroorganizmu. Inwazyjne szczepy E. coli mogą być przyczyną zakażeń oportunistycznych oraz posocznicy. Biegunkę u cieląt najczęściej wywołują enterotoksyczne szczepy E. coli, którą notuje się głównie w pierwszych 3-4 dniach życia. Bakteria ta ma zdolność do produkowania enterotoksyn, z których najczęstszą jest ta zwiększająca aktywność wydzielniczą komórek nabłonka jelita cienkiego, przez co powodującą biegunkę sekrecyjną, która przyczynia się do utraty elektrolitów i wody z organizmu w przeciągu 12-48 godzin. Kał zazwyczaj jest wodnisty koloru żółtego, białego bądź zielonego. Temperatura ciała bywa obniżona lub w granicach normy.
Ryc. 1. Cielę przykryte w celu ograniczenia strat ciepła w leczeniu biegunki. https://www.fawec.org/pl/publikacje/33-bydlo/141-dobrostan-a-wystepowanie-biegunek-u-cielat
Enterotoksycznymi szczepami E. coli cielęta zarażają się drogą pokarmową, zjadając pokarmy zanieczyszczone kałem bydła dorosłego lub młodego, które wydalają te patogeny w dużych dawkach do 7 tygodni od zakażenia. Z kolei dawka zakaźna, wywołująca objawy chorobowe, jest bardzo niska, przez co sprzyja łatwemu szerzeniu się choroby.
Rotawirusy
Należą one do rodziny Reoviridae i mają złożoną klasyfikację. Mogą powodować biegunkę u wielu gatunków zwierząt, a także u człowieka. Przyczyniają się do biegunek u cieląt w wieku głównie do 14 dnia życia i wydłużają ich podatność na zakażenia bakteryjne E.coli. Do zarażenia tymi wirusami dochodzi także droga pokarmową, a charakteryzują się one dużą przeżywalnością ze względu na swoją odporność na warunki środowiskowe. Wirus ten niszczy komórki nabłonka jelita cienkiego, a nowoutworzone w ich miejsce komórki nie mają już takich możliwości wchłaniania i przy zachowanych funkcjach wydzielniczych dochodzi do wzrostu ciśnienia osmotycznego, przechodzenie wody do jelit i w konsekwencji biegunkę osmotyczną. U cieląt zarażonych tylko tym wirusem przebieg choroby jest łagodny, ale jest to rzadka sytuacja. Objawy mogą mieć różne nasilenie, a główne to apatia, zredukowany odruch ssania, biegunka z żółto zabarwionym kałem o wodnistej konsystencji oraz odwodnienie. Czasami może wystąpić gorączka.
Koronawirusy
Wirusy te wywołują ciężkie zapalenie jelit ze zniszczeniem komórek nabłonka kosmków jelitowych. W jelicie grubym dochodzi nawet do całkowitego zniszczenia nabłonka. Mogą one także powodować zapalenia dróg oddechowych. Zakażają się nimi zazwyczaj cielęta w wieku 7-10 dni, max do 3 tygodnia życia. Biegunka jest zazwyczaj ostra z odwodnieniem, zmniejszony apetyt i odruch ssania. W kale może być obecny śluz. Śmiertelność w zakażeniach mieszanych z tym wirusem może sięgnąć 30-50%.
Cryptosporydium sp.
Kryptosporydioza to najczęstsza przyczyna biegunek u cieląt ssących na Podlasiu. Są to pierwotniaki należące do kokcydiów. Traktuje się je jednak odrębnie ze względu na odmienność objawów oraz różnicy polegającej na braku specyficzności gatunkowej (mogą być powodem choroby u różnych gatunków zwierząt). Przebieg cyklu rozwojowego jest taki sam jak u innych kokcydiów. Są one mniejsze od tych typowych dla bydła, dlatego trudniej je wykryć metodą flotacji. Najczęstszym czynnikiem wywołującym z tego rodzaju jest gatunek Cryptosporydium parvum, który atakuje cielęta w wieku 5-28 dni. Monoinfekcja nie jest groźna i nie daje jakichś specyficznych objawów. Cielę może nawet ulec samowyleczeniu po 4-6 dobach. Patogen ten zwiększa jednak podatność zwierzęcia na inne infekcje. Pierwotniaka tego ciężko się pozbyć, gdyż jest on odporny na warunki środowiskowe, jak również posiada niską wrażliwość na środki dezynfekujące. Charakteryzuje go także mała dawka zakaźna, bo do 100 oocyst, przy czym duża koncentracja w kale.
Kokcydioza, Eimeria sp.
Tymi drobnoustrojami zwierzęta zakażają się drogą doustną. Najbardziej patogenne są tutaj gatunki Eimeria bovis oraz Eimeria zuernii. Wydalane z kałem oocysty są zakaźne dla cieląt i bydła dorosłego. W sprzyjających warunkach oocysty mogą zachować swoją zdolność inwazyjną ponad rok. W organizmie powodują one w jelitach zmiany patologiczne. Najczęściej chorują cielęta między 3 tygodniem a 6 miesiącem życia. Objawy pojawiają się zazwyczaj po 14-15 dniach od zakażenia i mogą trwać 4-14 dni. Są to głównie biegunką z domieszką krwi i śluzu, bolesne parcia na kał, utrata apetytu i co za tym idzie niskie przyrosty masy ciała i zmatowienie sierści. Po przechorowaniu zwierzęta również słabiej przyrastają, ale nabierają odporności na te patogeny. Kokcydioza może także przebiegać bezobjawowo tylko ze słabym przyrostem masy ciała.
Wykres zwieńczający charakterystykę patogenów wywołujących biegunkę u cieląt, przedstawiający zależność wieku cielęcia od najczęstszych przyczyn biegunek.(Bednarski 2013)
Powyżej omówiono czynniki zakaźne wywołujące biegunkę u cieląt. Znaczenie etiologiczne tego schorzenia może mieć także sposób żywienia zwierzęcia. Chodzi tu głównie o karmienie preparatami mlekozastępczymi. Zależeć może to od następujących czynników:
– niska jakość preparatu mlekozastępczego (m.in. zawartość białka <22%, tłuszczu <20%) lub niska jakość albo błędy technologiczne w produkcji białka;
– podawanie preparatu w niewłaściwym stężeniu;
– podawanie niewłaściwej ilości preparatu.
Profilaktyka
Nie będziemy się wgłębiać w opisywanie leczenia biegunek u cieląt, gdyż jest to domena lekarzy i niech tak pozostanie. W gestii hodowcy pozostaje zapewnienie zwierzęciu odpowiedniej opieki w trakcie choroby, tj. uzupełnianie elektrolitów, płynów oraz substancji osłaniających przewód pokarmowy. Dodam tylko, że aby dobrać odpowiednią kurację, należy poznać czynnik etiologiczny, czemu mogą służyć dostępne na rynku różnego rodzaju szybkie testy diagnostyczne wykrywające w kale obecność antygenów poszczególnych drobnoustrojów. Można dzięki nim wykryć: E.coli, Cryptosporydium, rotawirusy i koronawirusy (Ryc. 2).
Mówiąc o profilaktyce biegunek u cieląt, nie sposób nie dotknąć tematu stylu gospodarowania, poczynając od higieny krów zasuszonych, siary, przyrządów do karmienia, porodówki, na warunkach utrzymania cieląt kończąc. Jeżeli chodzi o higienę to działania, które mogą ograniczyć zachorowalność cieląt na biegunki na tle zakaźnym to:
– czyszczenie boksów porodowych po każdym porodzie;
– ograniczenie ekspozycji cielęcia na odchody matki i innych zwierząt;
– umieszczenie nowonarodzonego cielęcia w indywidualnym czystym boksie;
– unikanie narażania zwierząt na czynniki stresowe (np. transport)
– izolacja cieląt chorych;
– dezynfekcja sprzętu i odzieży;
– karmienie cielęcia indywidualnym smoczkiem;
– porządne odpojenie cielęcia siarą dobrej jakości (min. 10% masy ciała przez 24h).
Tutaj warto wspomnieć jak można polepszyć jakość w/w siary. Mowa tutaj o szczepieniach matek przed wycieleniem. Nie należy jednak traktować ich jako tzw. „złoty środek”, gdyż nie są one substytutem powyższych działań, a tylko ich uzupełnieniem. Na rynku dostępne są szczepionki zawierające antygeny rotawirusów, koronawirusów oraz E.coli. Schemat szczepień zazwyczaj wygląda tak:
– jałówki i krowy nieszczepione dostają dawkę dwukrotną: 1-2 miesiące i 2-6 tygodni przed wycieleniem;
– krowy szczepione dostają jedną dawkę 2-6 tygodni przed ocieleniem.
Są także dostępne szczepionki doustne przeznaczone bezpośrednio dla cieląt.
Podsumowując, należy zastanowić się, co można poprawić uwzględniając swoje możliwości pod względem ekonomicznym i lokalowym, by przynajmniej zmniejszyć w swoim gospodarstwie częstość zachorowań cieląt na biegunkę. Jest to bardzo ważne, gdyż schorzenia przebiegające z biegunką są główną przyczyną upadków cieląt. Zwierzę po przebytej chorobie traci na wartości hodowlanej, zaburza ona jego dalszy rozwój, a co za tym idzie i przyrosty masy ciała. Zwiększa ona także podatność na inne infekcje, co powoduje wzrost kosztów leczenia i opieki. Toteż warto byłoby zasięgnąć porady lekarza weterynarii, który pomoże ustalić przyczynę biegunek i dobierze sposoby profilaktyki.
Pamiętaj! W momencie wystąpienia biegunki u Twojego cielęcia nie zwlekaj z telefonem do lekarza weterynarii! Szybka reakcja jest znacząca dla powodzenia terapii! Po 12 godzinach może być już za późno i nie będziesz zadowolony z pomocy lekarza, który po takim czasie często ma ograniczone możliwości!
Bibliografia
- Bednarski M. 2013. Choroby bydła, podstawy diagnostyki i terapii. apra-wetpres s.c. – „Lecznica dużych zwierząt”.
- Divers T.J., Peek S.F. 2011. Rebhun Choroby bydła mlecznego. Elsevier Urban&Partner. Wrocław.
- Wernicki A. 1996. Profilaktyka zakażeń jelit wywołanych u cieląt przez enterotoksyczne szczepy Escherichia coli. Med. Wet. 52, 615-618.